BOTANISCHE TUIN KRALINGEN
"In een groene stad is het aangenamer en gezonder wonen. Daarom hebben we de ambitie om de komende jaren nog meer uit te groeien tot een duurzame, groene metropool. De Botanische Tuin Kralingen speelt hierin een belangrijke rol. Het is een fraaie Oase aan de Cederstraat, tussen Oudedijk en Kralingse Plas"
Ahmed Aboutaleb
Burgermeester van Rotterdam
Aboutaleb, uitreiking boek "de Stieftuin"
Geschiedenis
S. Burger 1853-1939
De Botanische Tuin Kralingen is al sinds 1912 een groene oase tussen Kralingse Plaslaan, Jericholaan en het Libanon Lyceum aan Palestinastraat en Cederstraat.
Land van Burger
De geschiedenis van de tuin begint echter nog eerder, in 1910. Dan schenkt de bekende Rotterdamse cargadoor Willem Simon Burger de grond van zijn buitenplaats aan de Oudedijk aan de gemeente Rotterdam. Het terrein bestond toen uit een herenhuis, siertuin, moestuin, koepel, vijver en drie kampen weiland, die doorliepen tot aan de Kralingse Plas.
De geschiedenis van de buitenplaats van de familie Burger gaat eeuwen terug. Aan de Oudedijk – al in de elfde eeuw als waterkering aangelegd – waren in de zeventiende eeuw de buitenplaatsen Jaffa Jeruzalem en later Jericho gebouwd. Het dorp Kralingen lag toen meer naar het Noordoosten.
In de achttiende eeuw wordt er veel turf gewonnen in de polders rondom Kralingen, waardoor allerlei veenplassen ontstonden. Vlak bij de enig overgebleven veenplas, tegenwoordig bekend als de Kralingse Plas en dichtbij waar ooit de verdwenen buitenplaatsen Jaffa en Jericho aan de Oudedijk lagen, vind je nu het terrein van de Botanische Tuin Kralingen.
Burger in zijn brief aan de gemeente Rotterdam:
“De grond te Kralingen loopt van den Ouden Dijk tot aan den Plas, is 45 meter breed en circa 380 meter diep, aan de plaszijde ligt daarnaast ook nog een stuk ook 45 breed en circa 180 meter diep. Ook deze gronden zou ik genegen zijn gratis aan de stad af te staan.”
Burger doet de schenking in de vorm van een legaat waaraan de voorwaarde wordt verbonden dat het terrein gebruikt zou worden voor ‘enig werk van openbaar nut’. En dat gebeurde. Er kwamen een speeltuin, een school en een politiepost. De huidige Botanische Tuin was lang onderwijstuin van de 2e HBS, later het Libanon Lyceum. Sinds 1984 is de tuin opengesteld voor publiek.
Nog steeds bezoeken veel leerlingen van ‘het Libanon’ de tuin. Soms in het kader van een biologieles, regelmatig als onderdeel van een ommetje tijdens pauze of tussenuur.
Het ontwerp
De lange geschiedenis van de Botanische Tuin is door auteur en oud-bestuurslid van de stichting Vrienden Lou de Boer beschreven in de uitgave De Stieftuin. Daarin is te lezen dat waarschijnlijk al aan de aanleg van de tuin – “een woest terrein aan de plaszijde”- werd gewerkt voor de opening van de school op 2 september 1913. Helaas is niet bekend wie de ontwerper van de tuin was, maar veel wijst erop dat de architect van de school, Marinus Jan Granpré Molière, hieraan heeft meegewerkt. Granpré Moliere maakte overigens ook het plan voor het Kralingse Bos. De tuin is in de loop der jaren wat uitgebreid en is nu een halve hectare, om precies te zijn 5405 m2, groot.
Veel oorspronkelijke elementen zijn er na al die tijd nog steeds. Niet alleen de inmiddels vernieuwde kas en het zadenhuisje, maar ook het ijzeren hek aan de Cederstraat.
Natuurlijke Historie
Wie zeker bij ontwerp en inrichting van de tuin betrokken zal zijn geweest was Jacobus Prins, leraar Natuurlijke Historie aan de 2de HBS en gepromoveerd op de Functionerende variabiliteit van microscopische structuren bij planten.
Voor de aanleg van de tuin werden zaden en planten verstrekt door onder andere de Hortus in Groningen, de firma Zocher in Haarlem, de firma Haage en Schmid te Erfurt en leraar biologie dr. E. van Rijckevorsel.
Tuinman Bezemer 1930
De tuin is er in de beginfase vooral voor de lessen Natuurlijke Historie aan de Tweede HBS, later Libanon Lyceum, maar wordt al snel gebruikt voor andere scholen. Er ontstaat een levendig bedrijfje onder leiding van tuinbaas Simon Bezemer. De tuin voorziet scholen in de wijde omtrek van bloemen, planten, stekjes en zaden.
De leerlingen leren met behulp van dit natuurlijk materiaal determineren. Ze bepalen aan de hand van een zogeheten flora, een dik boek waarin alle planten staan beschreven, om welke plant het gaat.
Niet minder dan 135 scholen krijgen regelmatig – vaak eenmaal per 14 dagen! – een pakje zaad van de tuin. Zo worden er ruim 2700 pakjes zaad tussen februari en oktober verzonden, gemiddeld 100 per week. De zaden van de Botanische Tuin Kralingen gaan inmiddels, zij het op veel bescheidener schaal, de hele wereld over door deelname aan een internationale zadenbank.
Huidig ontwerp van de Tuin
Beheerders
Vanaf de start van de tuin worden onderhoud, aanleg maar ook het winnen en verzenden van zaden en planten geregeld – en vaak ook uitgevoerd – door de beheerder. In 1914 is dat Simon Bezemer, die veel bijdraagt aan de betekenis én de bekendheid van de tuin voor het onderwijs in Rotterdam. De tuin blijkt ook een geliefde werkplek want de tuinbeheerders blijven lang; Na Bezemer zien we tot nu slechts 5 nieuwe namen in de reeks:
Judith van Poederooijen
Sinds september 2022 is Judith van Poederooijen (Natuurstad) de nieuwe Tuinbeheerder. Zij is hierbij de eerste vrouwelijke beheerder in de geschiedenis van de Botanische Tuin.
S. Bezemer
1914 – 1932
Geen afbeelding bekend
P.L. Bernaert
1932 – 1969
V. Antuzzi
1969 – 2000
J. de Graaff
2002 – 2018
T. van den Roer
2018 – 2022
Zadenhuis, kas en fontein
Vanaf de start is de Botanische Tuin Kralingen voorzien van een kas – geschonken door dr. E. van Rijckevorsel – en een zadenhuisje. Het zadenhuisje staat er nog steeds en wordt intensief gebruikt. Deskundige restauratie is echter gewenst!
De oorspronkelijke kas is na een lange voorbereidingstijd in 2010 vervangen door passende nieuwbouw, een initiatief van de Vriendenstichting. De fontein staat relatief kort in de tuin en is een geschenk van een anonieme weldoener in 1994.
Bekende buren
De Botanische Tuin Kralingen heeft beroemde buren, zoals Flatgebouw Kralingen en het gebouw van de Rotterdamse Zeilvereniging, beide van de bekende architect Van Tijen en gebouwd rond 1937.
Monumentaal
Sinds 1996 is de Botanische Tuin Kralingen officieel Rijksmonument. Veel is bijzonder aan de tuin, maar vooral het smeedijzeren hek speelde bij de aanwijzing tot monument een belangrijke rol.
Tegelijkertijd wordt de omgeving nog steeds bepaald door elementen uit het oorspronkelijke legaat, gebouwd tussen 1910 en 1920 in de stijl van de Delftse School. Natuurlijk het schoolgebouw, het gymnastieklokaal en de voormalige conciërge-woning van het Libanon Lyceum; de speeltuin Oudedijk en het aangrenzende gebouwtje dat oorspronkelijk een politiepost en later de jeugdbibliotheek huisvestte. Dat is nu een populaire horecaonderneming met terras.
Veel nieuwer maar helemaal passend in de geest van W.S. Burger is het in 1939 aan de Kralingse Plaslaanzijde gerealiseerde gebouw van het Kinderhuis, een observatiehuis voor jongens, ontworpen door architect Van der Lecq.
Dit wordt later de jeugdgevangenis en vervolgens een opvanghuis voor meisjes. Wanneer de eigenaar Rijksgebouwendienst het gebouw te koop aanbiedt, komen omwonenden snel in actie. Zij herinneren de gemeente Rotterdam aan de verplichtingen die Burger indertijd verbond aan de schenking van het legaat. Grond en bebouwing moeten ten goede komen aan het algemeen nut. De inspanningen van de heer Sikkelerus – hij was bewoner van flatgebouw Kralingen – verhinderen dat de verouderde jeugdgevangenis plaats moet maken voor appartementen of een kantoortoren. De gemeente Rotterdam koopt in 2021 het gebouw en wil dit bestemmen voor jeugdzorg.
Uitgave De Stieftuin
De geschiedenis van de Botanische Tuin Kralingen is verdienstelijk beschreven door Lou de Boer. Hij woonde lang aan de Jericholaan en was ook bestuurslid van de stichting Vrienden van de Botanische Tuin Kralingen. De ‘lotgevallen van de tuin in in de 20ste eeuw’ werden in 2012 opgetekend ‘ter gelegenheid van zijn honderdjarig bestaan’. Naast vele foto’s bevat het boek ook illustraties van Diederik van Leeuwen. De Stieftuin is nog verkrijgbaar. Inlichtingen bij het secretariaat.
